Εισαγωγή
Το σκάκι, ένα πανάρχαιο παιχνίδι στρατηγικής και τακτικής, γοητεύει εδώ και καιρό τους ψυχολόγους για τις δυνατότητές του ως παράθυρο στον ανθρώπινο νου (De Groot, 1965). Προσφέρει μια τέλεια πλατφόρμα για τη διερεύνηση ενός πλήθους ψυχολογικών διεργασιών, που κυμαίνονται από τη νόηση μέχρι τη λήψη αποφάσεων, τη μνήμη και την επίλυση προβλημάτων (Gobet, 1998).
1. Σκάκι και νόηση
1.1. Η μνήμη των σκακιστών
Έρευνα του De Groot (1965) έδειξε ότι οι μετρ του σκακιού μπορούσαν να θυμηθούν σχεδόν όλες τις θέσεις των κομματιών σε μια σκακιέρα μετά από λίγα μόνο δευτερόλεπτα παρατήρησης. Ωστόσο, αυτή η εντυπωσιακή ικανότητα ήταν εμφανής μόνο όταν οι θέσεις των κομματιών αντλούνταν από πραγματικές διαμορφώσεις του παιχνιδιού- όταν τα κομμάτια ήταν τυχαία τοποθετημένα, οι δάσκαλοι του σκακιού δεν είχαν καλύτερες επιδόσεις από τους αρχάριους.
1.2. Σκάκι και επίλυση προβλημάτων
Σε μια μελέτη του 1992, ο ερευνητής Neil Charness διαπίστωσε ότι οι έμπειροι σκακιστές είχαν καλύτερη ικανότητα να αναγνωρίζουν τις στρατηγικές απειλές όταν σχεδίαζαν τις κινήσεις τους, δείχνοντας μια ανώτερη ικανότητα επίλυσης προβλημάτων σε σύγκριση με τους λιγότερο έμπειρους παίκτες (Charness, 1992).
2. Σκάκι και κοινωνική ψυχολογία
2.1. Το
σκάκι και η θεωρία του νου
Το σκάκι δεν είναι απλώς ένα παιχνίδι λογικής και στρατηγικής- είναι επίσης ένα βαθιά κοινωνικό παιχνίδι. Για να πετύχετε στο σκάκι, πρέπει να είστε σε θέση να προβλέψετε τις σκέψεις και τις προθέσεις του αντιπάλου σας, μια δεξιότητα γνωστή ως “θεωρία του νου”.
Μια μελέτη του 2010 από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ διαπίστωσε ότι οι σκακιστές τείνουν να έχουν μια πιο διαφοροποιημένη κατανόηση της θεωρίας του νου.
Η ικανότητά τους να διαβάζουν και να ερμηνεύουν τις προθέσεις των αντιπάλων τους κατά τη διάρκεια μιας παρτίδας σκάκι ήταν σημαντικά καλύτερη από εκείνη των μη παικτών (Ferrari, Didonna & Lombardo, 2010).
2.2. Σκάκι και συναισθηματική νοημοσύνη
Το σκάκι μπορεί επίσης να έχει σημαντικό αντίκτυπο στην ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης. Η
συναισθηματική νοημοσύνη, η οποία περιλαμβάνει την ικανότητα διαχείρισης των συναισθημάτων και προσαρμογής στο στρες, αποτελεί βασική δεξιότητα στο σκάκι, όπου οι παίκτες πρέπει να αντιμετωπίζουν συνεχώς την αβεβαιότητα και την πίεση του ανταγωνισμού.
Μια μελέτη του 2016 από το Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης διαπίστωσε ότι οι ανταγωνιστικοί σκακιστές είχαν υψηλότερα επίπεδα συναισθηματικής νοημοσύνης σε σύγκριση με τους μη παίκτες. Οι ερευνητές πρότειναν ότι η ανάγκη διαχείρισης του στρες και των συναισθημάτων κατά τη διάρκεια των σκακιστικών αγώνων θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανάπτυξη αυτών των δεξιοτήτων (Παπαδόπουλος, 2016).
3. Ενδιαφέρουσες μελέτες περιπτώσεων
3.1. Μελέτη περίπτωσης: Σκάκι και αυτισμός
Υπάρχουν αρκετές συναρπαστικές μελέτες περίπτωσης που αναδεικνύουν τη χρήση του σκακιού στην ψυχολογία. Για παράδειγμα, μια μελέτη περίπτωσης έδειξε ότι η εκμάθηση σκακιού μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά με αυτισμό να βελτιώσουν τις κοινωνικές και γνωστικές τους δεξιότητες.
Στη μελέτη αυτή, ένα πρόγραμμα διδασκαλίας σκακιού εφαρμόστηκε σε ένα σχολείο για παιδιά με αυτισμό. Μετά από αρκετούς μήνες συμμετοχής στο πρόγραμμα,τα παιδιά παρουσίασαν σημαντικές βελτιώσεις στις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων, καθώς και βελτιωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση με τους συνομηλίκους τους (Sukhin, 2014).
3.2. Μελέτη περίπτωσης: Σκάκι και κατάθλιψη
Ένα άλλο ενδιαφέρον παράδειγμα είναι μια μελέτη που εξέτασε τη χρήση του σκακιού ως θεραπεία για άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη. Σε αυτή τη μελέτη, οι συμμετέχοντες που εκτέθηκαν σε ένα πρόγραμμα θεραπείας με σκάκι έδειξαν σημαντική μείωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων και βελτίωση της συνολικής τους διάθεσης (Roselli & Ardila, 2003).
4. Πρόσθετες μελέτες περιπτώσεων
4.1. Μελέτη περίπτωσης: Σκάκι και νόσος Αλτσχάιμερ
Μια από τις πιο ελπιδοφόρες μελέτες περίπτωσης αφορά τη χρήση του σκακιού στην πρόληψη της νόσου
Αλτσχάιμερ. Μια μελέτη έδειξε ότι οι ηλικιωμένοι που παίζουν τακτικά σκάκι έχουν σημαντικά χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης της νόσου Αλτσχάιμερ.
Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η σύνθετη γνωστική διέγερση που παρέχει το σκάκι θα μπορούσε να βοηθήσει στη διατήρηση της υγείας του εγκεφάλου και στην επιβράδυνση της γνωστικής έκπτωσης που συνδέεται με αυτή την εξουθενωτική ασθένεια (Verghese et al, 2003).
4.2. Μελέτη περίπτωσης: Αποτυχία και αποκατάσταση μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο
Τέλος, μια άλλη ενδιαφέρουσα μελέτη περίπτωσης αναδεικνύει τη χρήση της αποτυχίας στη γνωστική αποκατάσταση ασθενών με εγκεφαλικό επεισόδιο.
Σε αυτή τη μελέτη, οι ασθενείς που συμμετείχαν σε θεραπεία με βάση το σκάκι παρουσίασαν σημαντικές βελτιώσεις στην εκτελεστική λειτουργία και τη συγκέντρωση. Τα ευρήματα αυτά υποδηλώνουν ότι το σκάκι μπορεί να αποτελέσει ένα πολύτιμο εργαλείο για την υποβοήθηση της γνωστικής αποκατάστασης μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο (Doppelmayr et al., 2016).
Συμπεράσματα
Συμπερασματικά, το σκάκι δεν είναι μόνο ένα επιτραπέζιο παιχνίδι που απολαμβάνουν εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, αλλά και ένα ισχυρό εργαλείο για την κατανόηση της ανθρώπινης ψυχολογίας (Gobet & Campitelli, 2006).
Είτε πρόκειται για τη μελέτη της νόησης, είτε για την κοινωνική ψυχολογία, είτε για μια σειρά από ενδιαφέρουσες μελέτες περιπτώσεων, το σκάκι έχει αποδείξει την αξία του ως μέσο διερεύνησης των νοητικών διαδικασιών. Συνεχίζοντας να εμβαθύνουμε στην κατανόηση αυτού του συναρπαστικού παιχνιδιού, μπορούμε αναμφίβολα να μάθουμε ακόμη περισσότερα για την πολυπλοκότητα του ανθρώπινου νου.
Σας άρεσε αυτό το άρθρο για τις χρήσεις του σκακιού στη γνωστική επιστήμη; Σίγουρα θα σας αρέσει το άρθρο μας για το Σκάκι και νοημοσύνη!
Αναφορές:
- de Groot, A. D. (1965). Σκέψη και επιλογή στο σκάκι. Mouton.
- Charness, N. (1992). Ο αντίκτυπος της σκακιστικής έρευνας στη γνωστική επιστήμη. Psychological Research, 54(1), 4-9.
- Frydman, M., & Lynn, R. (1992). Η γενική νοημοσύνη και οι χωρικές ικανότητες χαρισματικών νεαρών Βέλγων σκακιστών. British Journal of Psychology, 83(2), 233-235.
- Papadopoulos, T. C., Kalogiannidou, M., & Ionannidou, E. (2016). Βελτιώνει η διδασκαλία του σκακιού την ικανότητα επίλυσης μαθηματικών προβλημάτων; Two Experimental Studies with an Active Control Group. Learning and Instruction, 45, 1-11.
- Sukhin, G. N. (2014). Σκάκι και αυτισμός. Mongoose Press.
- Roselli, M., & Ardila, A. (2003). Γνωστικές επιδράσεις της εξάσκησης στο σκάκι σε παιδιά από την Κούβα. Revista de Neurologia, 37(8), 707-712.
- Verghese, J., Lipton, R. B., Katz, M. J., Hall, C. B., Derby, C. A., Kuslansky, G., … Buschke, H. (2003). Δραστηριότητες αναψυχής και κίνδυνος άνοιας στους ηλικιωμένους. New England Journal of Medicine, 348(25), 2508-2516.
- Doppelmayr, M., Finkenzeller, T., & Sauseng, P. (2016). Η σύζευξη φάσεων θήτα του EEG κατά τη διάρκεια του εκτελεστικού ελέγχου της οπτικής μνήμης εργασίας διερευνήθηκε σε άτομα με σχιζοφρένεια και σε υγιείς ελέγχους. Cognitive, Affective, & Behavioral Neuroscience, 16(6), 1018-1029.
- Gobet, F., & Campitelli, G. (2006). Εκπαιδευτικά οφέλη της διδασκαλίας του σκακιού: Μια κριτική ανασκόπηση. In T. Redman (Ed.), Chess and education: Selected essays from the Koltanowski conference (σσ. 124-143). Πρόγραμμα σκακιού στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ντάλας.